Europejska solidarność w ochronie dziedzictwa kultury: międzynarodowa wideokonferencja EU CULTNET pod przewodnictwem Polski
Podczas polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, w dniu 16 kwietnia 2025 r., odbyła się międzynarodowa wideokonferencja sieci EU CULTNET, funkcjonującej w ramach Grupy Roboczej ds. Egzekwowania Prawa (LEWP) w Radzie Unii Europejskiej. Głównym celem spotkania było omówienie zagrożeń związanych z nielegalnym handlem dobrami kultury i poszukiwanie wspólnych rozwiązań w zakresie jego zwalczania. Eksperci z państw członkowskich UE poruszali również inne kwestie, w tym zagrożenia dla dziedzictwa kulturowego, cyfrowy rynek sztuki oraz skuteczne formami współpracy w zwalczaniu tego rodzaju przestępczości.
Zorganizowane przez Biuro Kryminalne Komendy Głównej Policji spotkanie, w formule online, otworzył kom. Michał Kisielewicz z Biura Międzynarodowej Współpracy Policji KGP, przewodniczący grupy roboczej LEWP. Biuro Kryminalne KGP reprezentowali: nadkom. Marek Śpiewak, Naczelnik Wydziału Kryminalnego, nadkom. Piotr Lasoń, Zastępca Naczelnika Wydziału Kryminalnego oraz podkom. Łukasz Michalczyk, Specjalista Wydziału Kryminalnego. W wydarzeniu wzięli również udział: Pan Adam Jędryszczak, Naczelnik Wydziału Analiz Strategicznych i Porządku Publicznego w Departamencie Porządku Publicznego MSWiA, a także przedstawiciele państw członkowskich UE, służb policyjnych, celnych i granicznych, instytucji muzealnych, badawczych, administracji rządowej oraz organizacji międzynarodowych – w tym EUROPOL-u i INTERPOL-u.
Już w pierwszych wystąpieniach podkreślano znaczenie kulturowej jedności Europy i odpowiedzialności zbiorowej za ochronę jej dziedzictwa. Organizatorzy zwracali uwagę, że dziedzictwo to jest nie tylko elementem tożsamości poszczególnych krajów, ale wspólnym zasobem wszystkich Europejczyków. Stanowi ono fundament wartości, na których opiera się Unia Europejska – takich jak solidarność, zrozumienie międzykulturowe i poszanowanie różnorodności. Sieć EU CULTNET, powołana decyzją Rady UE w 2012 roku, została zaprezentowana jako narzędzie skutecznego łączenia ekspertów z rozmaitych obszarów w celu wymiany informacji, analiz i doświadczeń praktycznych.
W kolejnych panelach przedsięwzięcia skupiono się na przedstawieniu aktualnych wyzwań wynikających z szybko zmieniającej się sytuacji geopolitycznej, rosnącego wpływu przestępczości zorganizowanej, a także intensyfikacji obrotu dziełami sztuki w przestrzeni cyfrowej. Prelegenci z Polski i Francji zwracali uwagę na złożoność tych zjawisk: od fałszowania certyfikatów proweniencji i wykorzystywania zamkniętych grup sprzedażowych, po nielegalny wywóz obiektów zabytkowych z obszarów objętych konfliktami zbrojnymi. W kontekście wojny w Ukrainie przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowego Instytutu Dziedzictwa przybliżyli działania mające na celu inwentaryzację, digitalizację i ewentualną ewakuację zbiorów narażonych na zniszczenie lub kradzież.
Ważnym punktem konferencji były studia przypadków zaprezentowane przez delegacje z Austrii, Włoch, Łotwy i Polski. Opisywano operacje związane z odzyskiwaniem skradzionych dzieł sztuki, walką z fałszerstwami oraz wdrażaniem cyfrowych rejestrów muzealnych. Wskazywano, że efektywność tych działań zależy zarówno od ścisłej koordynacji z organami ścigania, jak i od aktywnej współpracy z sektorem prywatnym: galeriami, domami aukcyjnymi i antykwariatami.
Sporo miejsca poświęcono również roli organizacji międzynarodowych. EUROPOL i INTERPOL przedstawiły narzędzia wspomagające wykrywanie i ściganie przestępstw przeciwko dziedzictwu kulturowemu. Jednym z nich jest aplikacja ID-Art, służąca do identyfikacji i zgłaszania skradzionych dzieł, a także wspólne bazy danych dóbr kultury. Podkreślano, że cyfrowa transformacja rynku sztuki wymaga opracowania nowych metod monitorowania, zwłaszcza w przypadku transakcji internetowych zawieranych anonimowo.
Spotkanie zakończono podsumowaniem kluczowych wniosków. Uczestnicy zwrócili uwagę na konieczność zrównoważonego rozwoju trzech głównych filarów działań: operacyjnego (zwalczanie przestępstw i odzyskiwanie obiektów), legislacyjnego (harmonizacja przepisów i wprowadzenie jednolitych standardów) oraz edukacyjnego (podnoszenie świadomości społecznej i doskonalenie kadr służb). Polska, jako gospodarz konferencji, zadeklarowała dalsze wspieranie inicjatyw EU CULTNET i rozwijanie partnerstw międzyinstytucjonalnych na poziomie unijnym. Ustalono też, że część rekomendacji zostanie opracowana w formie materiałów roboczych, na którymi prace będą kontynuowane w ramach sieci EU CULTNET w drugiej połowie 2025 roku.